Volkanik kül ve tozların uçuş faaliyetlerine havada ve yerde olumsuz etkisi çok büyüktür. Bu konu ayrı bir yazıda irdelenecektir.

1/ Pasifik Okyanusundaki Faaliyetler:

7.11.1935 günü Hawaii’deki Mauna Loa yanardağı patlayıp kızgın lav akıntısı Hilo kasabasına yönelmişti. Yaklaşık 16.000 kişinin yaşadığı kasabayı kurtarabilmek için bilim insanları (volkanoglar, jeologlar vb.) lavların takip ettiği kanalları, yeraltı tünellerini çökerterek tehlikeyi meskûn olmayan yöne çevirtmek için ABD Ordusunun Hava Kolordusundan* bombalanmasını talep etmişlerdi.

Birliğin komutanı II.Dünya savaşında öne çıkacak ünlü George S. Patton, o sırada yarbay rütbesinde olup bombardıman operasyonu planlamasının başındaydı. Grup, B-3A ve B-6A Keystone biplane tipinde on uçaktan oluşmuştu. Her uçak ikişer adet 270kg lık bomba taşıyordu. Operasyonun amacı Hilo kasabasına yönelen lav akıntısının yönünü değiştirmek, yeterli olmazsa en azından tehlikeyi geciktirerek tahliyelere yeterli zaman kazandırmaktı.

                 Üç B-6A Keystone tipi uçak bomba atış eğitiminde

Mauna Loa kraterinin deniz seviyesinden yüksekliği 4.169 metre, okyanus tabanından ise 9.170 metre olup lavların akış hızı günde 1.6 km idi. Toplam yirmi bombanın patlayıcılığı 3.220 kg TNT eşdeğerinde olup, krater çeperi ve lav akıntısına 1.1.1936 günü çarparak etkili olmuştu. Nitekim ertesi günü lavların akışı durmuş ve kasaba tehlikeden kurtulmuştu.

Birtakım bilim insanları bunun bombardımanın başarısı olduğunu açıklamışlardı. İddialarına göre lavların akış hızı günde 1.6 km iken bombardımandan sonra 304m ye düşmüştü. Ancak bazı görevi uygulayan pilot ve diğer bilim insanları açıklamaya şüpheyle yaklaşarak raslantısal olarak yanardağ faaliyetinin azalarak durmuş olabileceğini söylemişlerdi...

1942 yılında, II.Dünya savaşının tam ortasında Mauna Loa Dağı ve civarında tekrar sismik hareketlilik artmıştı. Yine ABD Ordusunun uçakları, krater ve çeperini oldukça yoğun olarak bombalayarak çapını genişletmeye çalışmışlardı. Bunun amacı ise olası bir yanardağ infilakı ve lav akışının gece yaratacağı aydınlıkta Japon uçaklarının herhangi bir saldırıda yönlerini bulmada kolaylık sağlanmasını engellemekti...

ABD Hava Kuvvetleri, çeşitli disiplinlerden oluşan bilim insanlarının gözetiminde 1.1.1975, 8.4.1976 ve 4-5.5.1976 tarihlerinde aynı yerde değişik tür ve boyutlarda bombalar kullanarak Mauna Loa lav akıntıları ile krater üzerinde bombardıman deneyleri yapmıştı...

                                Deniz ortasındaki Molokini Krateri

Japonların Pearl Harbor baskınından sonra, Hawaii’deki Kahoolawe adasının yakınındaki Molokini krateri, bölgeye yeni gönderilen ABD bombardıman filolarının hem atış eğitimi hem de olası yanardağ patlamasına önlem amacıyla yoğun olarak bombalanmıştı. Molokini, krateri suyun yüzeyinde, gövdesi denizin altında kalmış volkanik bir dağdı. Savaştan sonra Molokini’nin bombalanması durdurulmuştu, ancak kraterin yapısının ne tür etkilendiği halen bilinmemektedir. Çevredeki patlamamış mühimmatın temizlenmesi için 1975 ve 1984’te kontrollu patlatmalar şeklinde çalışılmıştı. Ancak civardaki mercanlara büyük zararlar verince bu girişim sonlandırılmıştı...

Yanardağ patlamaları ve lavların akışıyla ilgili farklı mücadeleler de olmuştur.

2/Akdeniz’deki Faaliyetler:

1983’te İtalya’daki Etna Dağının aralıklı süren aktifliği sonucu lav akıntısı Zafferana Etnea kasabasını tehdit etmişti. Bu kez karadan lavların içine koruyucu tüpler içindeki patlayıcılar yerleştirilmeye çalışılmıştı. Ne var ki lavların aşırı sıcaklığından tüpler eriyerek patlayıcılar iş göremez olmuştu. Yine de çok sınırlı patlatmayla lavların akış yönü kısa süreli açık kalabilen yeni bir geçitle değişmişti. Ancak açılan gediği çabucak kapatan lavlar tekrar bildiğini okumuştu.

1993’te Etna tekrar faaliyete geçince İtalyan yetkililer ABD Ordusundan yardım istemişlerdi. Bu kez helikopterlerle bomba atmak yerine beton blokları, lav akışının yönünü değiştirecek şekilde havadan bırakmışlardı. Ancak bu girişim de kısa zamanda sonuçsuz kalmış, lavlar beton blokları aşmıştı. Bunun üzerine karadan bir kamyon dolusu (7.7 tonluk) patlayıcı kullanılarak lav akışının yönü değiştirilmişti. Hemen ardından da patlama ve lav akışı kendiliğinden durmuştu.

Eylül 2021’de İspanya’nın Kanarya takımadalarından la Palma’daki Cumbre Vieja volkanı yanal yüzeyinden patlayarak lav akıntısı başlamıştı. Aralıklı olarak iki kasaba lavlar tarafından yok olmuştu. Yerel yöneticiler hem İspanya hem de ABD Hava Kuvvetlerinden dağ yamacının ve lav akışının bombalanmasını ısrarla talep etmişlerdi. Ne var ki her iki hava kuvvetinden olumsuz yanıtlar alınmıştı. Lav akıntısı denize kadar ulaşmış ve faaliyeti 13Aralık 2021’de durmuştu.

       La Palma’nın uzaydan 30.9.2021’de çekilen lavların akışının görüntüsü

3/ İzlanda:

İzlanda’nın Heimey adasındaki hemen deniz kıyısındaki Eldfell yanardağının 1973’teki patlama sonrası lavlar çok önemli balıkçılık limanını ve tesisleri tehdit etmişti. Havadan mücadele yerine müdahale ekipleri beş ay boyunca milyonlarca m³ deniz suyunu püskürterek lav akışını soğutarak yavaşlatmayı başarmışlardı. Ancak bu yöntemin denizden çok uzak olan yanardağlar için geçerli olamayacağı da kesindir.

25.1.1973’te Heimey adasının Vestmannaeyjar kasabası ve balıkçı limanı ile arka planda Eldfell volkanın faaliyetlerinin denizden görünümü

Dünyanın pek çok yerinde yanardağ hareketliliği zaman zaman sürmektedir. Yıkıcı etkilerinden korunmak için araştırmalar üniversitelerde, çeşitli laboratuvarlarda ve arazide çalışmalar devam etmektedir. Ne var ki volkan bilimcilerinin çoğu “Lav standart bir sıvı değildir. Çevresine çok büyük miktarda ısı ve güç uygulayarak kendi topoğrafyasını oluştururlar.” yorumunu yapmışlardır.

Not:

İzlanda’nın güneybatısındaki Fagradalsfjall yanardağı 2021, 2022 ve 2023’te aralıklı olarak infilak edip lav akıntısı oluşturmuştu. En son patlamasında kül yayılımı olmadığı için ICAO tarafından herhangi bir uçuş kısıtlaması getirilmemişti. Patlama alanı, İzlanda'nın ana uluslararası havalimanı olan Keflavík Havalimanı'na sadece 20 km ve Reykjavik şehrine de 40km uzaklıktadır.

Reykjavik’ten helikopterle yapılan bir yanardağ gezinti uçuşunda kraterin görünümü

İzlanda Sahil Güvenlik helikopterleri yanardağ çevresinde birçok araştırma ve izleme uçuşu gerçekleştirmişti. Ayrıca ciddi bir miktarda havadan ve karadan yanardağ-lav turizm gezileri yapılmıştı ki, günümüzde halen devam etmektedir. İzlanda’da faaliyet gösteren helikopterli tur şirketlerinin yanısıra dünyanın çok çeşitli yerlerinden gezi amaçlı gelen özel havacılık uçakları yoğun bir hava trafiği oluşturmuştu. Öte yandan yanardağ sahası çevresinde çeşitli amaçlar için birçok insansız hava aracı da uçurulmuştu. 

(*) O tarihlerde ABD’nin Deniz (Navy) ve Kara Kuvvetlerinden ayrı bir Hava Kuvvetleri olmayıp Kara Kuvvetlerine tamamen bağlı bir kolorduydu. II.Dünya savaşından sonra 1947’de ABD Hava Kuvvetleri (USAF) kurulmuştu.

Başvurulan Kaynaklar:

*www.volcano.oregonstate.edu

* http://hvo.wr.usgs.gov/volcanowatch/archive/1997/97_11_28.html

*Diversion of Lava Flows by Aerial Bombing — Lessons from Mauna Loa Volcano, Hawaii, by J.P. Lockwood, USGS, and F.A. Torgerson, USAF, abstract.

* Lava-Cooling Operations During the 1973 Eruption of Eldfell Volcano,
Heimaey, Vestmannaeyjar, Iceland /U.S. Geological Survey Open-File Report 97-724

*Volcanoes: Global Perspectives (John P. Lockwood & Richard W. Hazletts & Servando de la Cruz-Reyna – Wiley-Blackwell, 2022)

*Volcano-Tectonic Processes (Valerio Acocella – Springer International Publishing, 2021)

*www.nationalgeographic.com

*www.wearethemighty.com

*www.nypost.com

*www.theaviationgeekclub.com

*www.popular mechanics.com

*www.pubs.usg.gov

*www.wikipedia.org

*www.thisdayinaviation.com

*www.warhistoryonline.com

*www.theatlantic.com